Kakaowiec właściwy
Kakaowiec właściwy jest niedużym, wiecznie zielonym, polimorficznym drzewem z rodziny zatwarowatych. Roślina ta była uprawia¬na już przez Azteków. Obecnie nie spotyka się jej w stanie dzi¬
kim.Produkt najwyższej jakości daje forma pentagonum. Produkcja kakao rozwinęła się w wielu krajach tropikalnych, zwłaszcza w Ameryce Łacińskiej i Afryce Zachodniej (Ghana). W Związku Radzieckim można uprawiać kakaowiec wyłącznie w szklarniach.
Drzewo osiąga 6—8 (10) m wysokości, w uprawie przeważnie 3—5 m. Korzeń palowy wrasta na niewielką głębokość (do 1 m). Pień jest prosty, rozgałęzia się sympodialnie; gałęzie tworzą okółki. Korowina ma zwykle barwę burą, drewno — żółtawą, czasem z czerwonawym odcieniem. Liście są całobrzegie, błyszczące, ciemnozielone.
Drobne, delikatne, obupłciowe kwiaty na szypułkach wyrastają pęczkami bezpośrednio z pnia (kaulifloria) lub z najgrubszych gałęzi. Kwiaty mają 5 żółtawobiałych lub czerwonawych płatków, 5 płodnych pręcików i 5 prątniczków zrośniętych w rurkę. Kwiaty zapylają się obcym lub własnym pyłkiem. Kwitnienie i owocowa¬nie trwają przez cały rok. Tylko 0,5% kwiatów wykształca owoce, większość zawiązków opada.
Owoc to jagoda podłużnie owalna, zaostrzona na końcach, naga, pomarszczona, do 30 cm długości i średnicy 10—12 cm, ważąca 300—600 g. W białym lub różowym miąższu (tzw. pulpie) znaj¬dują się ułożone w pięciu podłużnych rzędach, czerwonawe lub brązowe nasiona (30—50 sztuk), złożone z dwóch dużych liścieni, maleńkiego zarodka i łupiny nasiennej.
Pierwszymi Europejczykami, którzy zetknęli się w 1519 r. z uprawą kakaowca prowadzoną przez Azteków, byli konkwistadorzy Hernana Corteza pod¬czas podboju Meksyku. Aztekowie spożywali napój czokoatl („gorzka woda”) sporządzany z proszku kakaowego („kaka-huatl”), papryki Cayenne i wanilii. „Królewski napój” — kakao, zawierał oprócz proszku kakaowego ziarno kukurydzy w fazie dojrzałości mlecznej.
W XVI w. uprawa kakaowca zaczęła rozpowszechniać się w Hiszpanii, w XVII w. — w Wenezueli, nieco później — we Francji i na Antylach, w XVIII w. — w Brazylii, w XX w. — w Ghanie (dawniej Złote Wybrzeże).
W Europie używano najpierw kakao jako lekarstwa przy gośćcu, bólach gardła i żołądka. Znacznie później pojawił się współczesny napój kakao, kremy czekoladowe i czekolada w tabliczkach.
Nasiona kakao — cenny surowiec spożywczy — zawierają 4—6% wody, 48—54% tłuszczu, 11,8—15,2% białek, 6,5—10% skro¬bi, 3,2—5,8% garbników, 0,8—2,1% teobrominy, 0,05—0,34% kofeiny, 2,8—3,5% celulozy, 1,2—1,8% pentazyny, 0,7—2,3% kwasów organicznych oraz 7,0—10% substancji wyciągowych, soli potasu i fosforu. Nasiona zawierające mniej niż 1% teobrominy nie mają wartości przemysłowej. Tak zwane masło kakaowe pozyskiwane z nasion znajduje zastosowanie w przemysłach kosmetycznym, farmaceutycznym, cukierniczym i innych. Z łupin nasiennych otrzymuje się teobrominę; stanowią one namiastkę proszku kakaowego i służą jako nawóz. Nasiona odtłuszczone miele się i rozciera na proszek, otrzymując kakao służące do przygotowania napoju o takiej samej nazwie.
W przemyśle farmaceutycznym masło kakaowe stanowi naj¬lepszą podstawę do sporządzania czopków i pigułek. Teobromina pozyskiwana z łupin nasiennych (a obecnie otrzymywana także syntetycznie) pobudza czynność serca, rozszerza naczynia wień¬cowe i mięśnie oskrzeli, zwiększa wydalanie moczu. Słabiej od kofeiny pobudza ośrodkowy układ nerwowy. Teobrominę stosuje się głównie jako środek moczopędny. Produkuje się następujące preparaty, które zawierają teobrominę: Teminal, Teowerin, Teo- dinil, Tepalusal, Tesaminal, Temisal i Ingeksin.
