Konopie siewne
Konopie (Cannabis L.) jest rodzajem z rodziny konopiowatych, do którego należą trzy gatunki: konopie siewne, indyjskie i C. ruderalis Janish. Niektórzy systematycy uważają konopie indyjskie za odmianę konopi siewnych , a C. ruderalis za ich podgatunek . W ZSRR uprawia się tylko konopie siewne.
Konopie siewne uprawiane są prawie w całej Azji. Jest to roślina roczna, wysokości 1—4 m, o korzeniu palowym, dwupienna. Wyhodowano jednak formy i odmiany jednopienne. Osobniki męskie nazywane są płaskoniami, osobniki żeńskie — głowaczami. Łodyga jest pusta, z wiekiem drewniejąca. Liście dłoniaste, 3—7-sieczne, większe na roślinach żeńskich, w środkowej części łodygi naprzeciwległe, na wierzchołku — skrętoległe. Zapylanie krzyżowe, przez wiatr. Kwiaty męskie, zebra¬ne w nieduże, luźne wierzchotki, mają 5-działkowy, żółty okwiat i 5 pręcików. Kwiaty żeńskie, bez okwiatu, z 1 słupkiem o jedno- komorowej zalążni, osadzone są w pachwinach dużych, liściastych przysadek i zebrane w kłosowate kwiatostany gęsto ulistnione. Owocem jest kulisty orzeszek z kruchą owocnią, szarej lub brązowej barwy, czasem z nieregularnym, ciemniejszym rysunkiem. Masa 1000 owoców 12—22 g.
Pierwsze wzmianki o użytkowaniu konopi spotyka się w chiń¬skim rękopisie pochodzącym z XXVIII w. przed naszą erą. Praw-dopodobnie konopie były najstarszą rośliną włóknistą Japończy¬ków, Mongołów i Tatarów. Staroindyjska literatura wymienia ko¬nopie jako leczniczą roślinę narkotyczną.
Do Europy i Azji Mniejszej przywieźli konopie Scytowie mi¬grujący około XV w. przed naszą erą z Azji Środkowej. W Galii (dzisiejsza Francja) uprawiali Grecy konopie na wyposażenie dla statków już za czasów Hierona Syrakuzańskiego w III w. przed naszą erą. Z Galii konopie dostały się do Italii (Lombardii). Ze starorzymskich pisarzy Pliniusz wspomina o uprawianiu konopi przez Sabinów (plemię żyjące na zboczach Apeninów).
Na terenie Rosji w basenie Morza Azowskiego i nad Donem Scytowie uprawiali konopie już w II tysiącleciu przed naszą erą, później — nad Dnieprem i jego dopływami. Drugim ośrodkiem uprawy konopi było środkowe Powołże.
Z Rosji południowej konopie dostały się przez Litwę i Polskę do Niemiec i dalej — do Holandii oraz Anglii.
W wiekach średnich zawieziono konopie do Afryki Północnej, gdzie początkowo uprawiano je wyłącznie jako roślinę narkotycz¬ną. Szczyty kwitnących żeńskich pędów są lepkie, ponieważ po¬kryte są gruczołkami wydzielającymi żywicę, zawierającą związki czynne zwane kannabinolami. Żywicę tę zbiera się palcami (ma ona domieszkę pokruszonych liści i kwiatów); nazywana jest ona haszyszem. Słowo „haszysz” pochodzi od nazwy plemienia arab-skiego zażywającego ten narkotyk przed bitwą z krzyżowcami. W Meksyku, a obecnie na całym świecie, używa się nazwy mari¬huana na określenie zielonkawego proszku z liści i kwiotostanów konopi, zawierającego narkotycznie działającą żywicę.
Do Ameryki Północnej przywieźli konopie w połowie XVI w. emigranci szkoccy. W tym samym mniej więcej czasie Hiszpanie
zaczynają uprawiać konopie w Chile. W Rosji nakaz uprawy ko-nopi wydali Piotr I i Katarzyna II.
Znaczenie gospodarcze i lecznicze. Z nieroszonych łodyg osob-ników męskich konopi uzyskuje się miękkie, trwałe, zbliżone do lnianego włókno, z którego wyrabia się tkaniny. Włókno z osob¬ników żeńskich jest grube i trwałe, nie gnije w wodzie; sporządza się z niego liny morskie i górskie, powrozy, sznury, dratwę, tka¬niny techniczne, sprzęt rybacki i olinowanie statków, płótno ża¬glowe, grube dywany, namioty, brezent, pędzle, rękawy strażackie, uprząż i materiały opakunkowe. Wydajność włókna z suchych łodyg roślin męskich wynosi 20—30%, roślin żeńskich 12—20%. Z paździerzy konopnych produkuje się płyty budowlane i papier; służą one także na opał. Krótkie włókno konopi (pakuły) po oczy¬szczeniu z paździerzy służy do wypychania materacy i tapczanów. Pakuły z paździerzami używane są do uszczelniania budynków.
Owoce zawierają 20% skrobi i 15% białek; otrzymuje się z nich 18—38% półschnącego oleju z liczbą jodową 140—143, używanego do oświetlenia, produkcji mydła, pokostu, kitu, farb i lakierów. Olej rafinowany nadaje się do bezpośredniej konsumpcji i do pro¬dukcji konserw. Z nasion otrzymuje się fitynę — substancję or¬ganiczną stosowaną w medycynie. Makuch i owoce są cenną pa¬szą treściwą dla zwierząt gospodarskich i drobiu.
Fityna, czyli sól wapniowo-magnezowa kwasu inozytosześcio- fosforowego, otrzymywana z odtłuszczonego makuchu konopnego, pobudza proces krwiotwórczy, nasila wzrost i rozwój tkanki kost¬nej, poprawia czynność układu nerwowego. Fitynę stosuje się w medycynie przy histerii, neurastenii, niemocy płciowej, krzywi¬cy, niedokrwistości i gruźlicy, w postaci proszków i tabletek, czę¬sto w kombinacji z preparatami arsenu i żelaza.
Nasiona konopi są środkiem powlekającym i zmiękczającym. W homeopatii stosuje się pranalewkę ze świeżych wierzchołków pędów z kwiatami.
Zalecane w lecznictwie ludowym maści, okłady, kompresy z od-waru lub nalewek z rozdrobnionych nasion lub okryw owoco¬wych działają zmiękczająco i przeciwbólowo w zapaleniu gruczo¬łów sutkowych, chorobach zapalnych oczu, przewlekłym gośćcu, oparzeniach i ropniach. Odwar lub nalewkę z nasion konopi sto¬suje się do wewnątrz przy kaszlu, puchlinie wodnej, skazie limfa- tycznej, żółtaczce, żylakach odbytu, zapaleniach cewki moczowej, gruźlicy płuc, jako środek mlekopędny, moczopędny i działający słabo nasennie. Maści z oleju konopnego i kredy lub miodu uży¬wa się do leczenia odcisków. Nasiona prażone z solą uważane są za środek przeciw niemocy płciowej. Odwar z całej rośliny po¬dawany jest jako środek uspokajający przy bezsenności i epilepsji.
W medycynie tybetańskiej nasiona konopi stanowią składnik leków żołądkowych. Dowiedziono bardzo silnej aktywności prze- ciwbakteryjnej wodno-alkoholowej nalewki z całej rośliny.
Inne gatunki konopi. Konopie indyjskie są rośliną roczną wysokości 1—1,5 (3) m, o wzniesionej, rozgałęzionej łodydze, zwy¬kle dwupienną, rzadko jednopienną. Uprawia się je w celu po¬zyskiwania narkotyków w Indiach, Iranie, Turcji, Syrii i Afryce Północnej.
Nie uprawiany gatunek C. ruderalis różni się od konopi siewnych mniejszymi rozmiarami, marmurkowatą powierzchnią orze¬szka i występowaniem podkówki — przegubu — zapewniającej samozapylenie. Oba gatunki mogą być wykorzystane do celów leczniczych tak samo jak konopie siewne.
